İnsülin ve Tip 2 Diyabet

 

Beyza Gülçin Eracun - Moleküler Biyoloji ve Genetik – Haliç Üniversitesi

İnsülin

İnsülin kanda bulunan glukoz miktarının homeostasisinden sorumlu hormondur.  Pankreasta bulunan beta hücrelerinden salgılanır. Birbirine disülfit bağlarıyla bağlanmış iki polipeptid zincirden oluşan bir yapısı vardır. Zincirlerin birinde 30 diğerinde ise 21 amino asit bulunur.

Şekil 1 : Preproinsülinden insülin hormonunun aktifleştirilmesi (Aktümsek 2020:19)

Şekil 1’de gözlemlendiği gibi insülin preproinsülin olarak inaktif halde bulunur. Preproinsülin yapısı önce proinsüline ardından insülin hormonuna dönüştürülerek aktif hâle getirilir. Yaklaşık altı dakikalık yarı ömrüne sahiptir. Reseptörlere bağlanmayan insülinlerin az bir miktarı  insülinaz enzimi ile çeşitli dokularda, çoğunluğunun karaciğerde, bir kısmının da  kas  ve böbreklerde yıkımı gerçekleştirilir.

İnsülin Hormonunun Metabolizma Üzerindeki Etkisi

Metabolizmayı en çok etkileyen hormonun insülin olduğu kabul edilmektedir. Gluloz girişinin artmasıyla ilgili olarak glikojen yapımını arttırır, amino asit absorbsiyonunu arttırarak  protein yapının arttırır ve yağ dokusunda yağ yapımını stimüle eder. Tüm bu özellikleri nedeniyle anabolik bir hormondur.

Tablo 1: İnsülinin metabolizma üzerindeki etkisi (Aktümsek 2020:133).

İnsülin Sinyal Yolağı

İnsülin ilk olarak hedef hücrede bulunan IRS (insülin reseptör substrat) reseptörlerine bağlanır. IRS proteinleri hücre zarı üzerinde bulunur. Birbirlerine disülfit bağlarıyla bağlanan dört polipeptid zincirden oluşur ve bu zincirlerin ikisi alfa diğer ikisi ise betadır. Alfa zincirler hücrenin dışına doğru, beta zincirler hücre içerisine yani sitoplazmaya doğru uzanır. Farklı dokularda bulunan farklı IRS reseptörleri çeşitli görevleri üstlenebilirler. İnsülinin bağlanmasının ardından yolak eğer AKT yolundan ilerlerse glukoz metabolizması, apoptosis ve transkripsiyon gibi olaylar meydana gelebilir. Bu yolda glukoz taşıyıcısı olarak insülinle uyarılabilen tek taşıyıcı olan GLUT4 kullanılır.

 

Şekil 2: İnsülin hormonunun reseptöre bağlanması (Aktümsek 2020:140).

İnsülin Yolağı Ve Glukozun Hücre İçerisine alınması

1. İnsülin IRS reseptörüne bağlandığında reseptörün beta zincirlerinde otofosforilasyon gerçekleşir.
2. Hücre içi metabolik enzimler aktive olur.
3. Glukozun hücre içine alınımı hızlanır. Aynı zamanda potasyum ve fosfat iyonları ile amino asitlerin geçirgenliği de artar.
4. Glukoz hücre içerisine alındıktan sonra fosforile edilir ve glukoz 6-fosfat oluşturulur. Bu sayede glukozun hücre dışına çıkması engellenir. Bu aşamadan sonra yolak üzerinde glukoz 6-fosfat ilerler.
5. Bu şekilde başlayan etkiler saatler ve günler boyunca devam eder. Bu sayede ribozomlarda yeni proteinlerin sentezi gerçekleşir. Ayrıca DNA transkripsiyonu ile metabolizmada görev yapan enzimlerin proteinleri oluşur.
   

 

Şekil 3: İnsülin hormonunun reseptöre bağlanması ve hücre içerisine glukoz alımı (Aktümsek 2020:140).

T2DM Hastalığı

Tip 2 diyabet insülin direnci nedeniyle ortaya çıkan diyabet türüdür. İnsülin direnci hedef hücrelerin insülini etkili bir şekilde kullanamamasından dolayı, gerekli miktarda glukozun hücre içine alınmamasıyla ortaya çıkar. İnsülin direnci hücresel sinyal basamaklarında meydana gelen bozulmalar sonucunda meydana gelebilmektedir. Bu bozulmaların bazıları insüline özgü sinyal basamaklarında da gerçekleşebilir. İnsülinin etkisi telafi edilmeye çalışıldığı için daha çok insülin hormonu salgılanır. Bu sayede hiperinsülinemi ortaya çıkar.

İnsülin direnci ile ortaya çıkan diyabet ‘‘metabolik sendrom’’ olarak, Obezite sonucunda veya obezite ile birlikte oluşan tip 2 diyabet ise ‘’diabezite’’ olarak adlandırılır. T2DM genellikle 30 yaş üzerindeki bireylerde gözlemlenir. Bu nedenle yetişkin tip diyabet olarak da adlandırılabilir. Hastalık yavaş gelişir ve ne kadar geç yaşlarda ortaya çıkarsa o kadar az tehlikeli olur.

Tip 2 Diyabet Hastalığına Yakalanma Riski Taşıyanlar

•      Kalp damar hastalığı olanlar

•      Yüksek tansiyona sahip bireyler

•      4 kilo üzerinde doğum yapan anneler ve gebelikte diyabet teşhisi koyulanlar

•      Birinci derece akrabalarından dolayı genetik yatkınlığa sahip bireyler

•      Obezite hastalığına sahip  veya özellikle karın bölgesinde yağlanma gözlemlenen fazla kilolu bireyler

•      45 yaş ve üzerinde olan bireyler

•      Sağlıksız beslenen bireyler

•      Sağlıksız düzeyde az fiziksel aktiviteye sahip bireyler

•      Polikistik over sendromu olan kadınlar

•      250 mg/dl ve üzerinde  Trigliserit seviyesine sahip bireyler

•      35 mg/dl ve altında yüksek yoğunluklu lipoprotein-kolesterol seviyesine sahip bireyler bu hastalığa yakalanma riski taşırlar.

Ozbezite/fazla kilolu olma durumundan, sağlıksız beslenmeden ve/veya fiziksel aktivite azlığından ortaya çıkan T2DM hastalığı önlenebilir düzeydedir.

Tip 2 Diyabetin Genetiği

T2DM hastalığının oluşmasında hem çevresel faktörlerin hem de genetik faktörlerin etkileri bulunduğu için bu hastalık multifaktöriyeldir. Hem Pasifik Adalılar ve Pima yerlileri gibi etnik gruplar üzerinde yapılan araştırmalardan alınan sonuçlar hem de aile bireyleri arasında hastalığın sıkça gözlemlenmesi T2DM hastalığının sadece çevresel faktörlere bağlı olmadığını kanıtlar niteliktedir. Fakat tip 2 diyabet için tek bir gen tanımlanmamaktadır. Genellikle poligenik kalıtım modeline sahiptir. Bireyler arasında değişiklik gösteren çeşitli gen varyantlarının etkileşimi sonucunda ortaya çıktığı gözlemlenmektedir.

Tip 2 Diyabetin Belirtileri

•      Yorgunluk

•      Halsizlik

•      Aşırı su tüketimi

•      Sık idrara çıkma

•      Çok yemek yeme

•      Kilo alımı veya zayıflama

•      Bulanık görme

•      Kadınlarda vajinal kaşıntı

Tip 2 Diyabetin Tanısı

Tanı için diyabet semptomlarının gözlemlendiği hastaya rastgele bir zamanda kan şekeri ölçümü, açlık kan şekeri ölçümü ve oral glukoz tolerans testinde  yapılabilir. 

Hastanın rastgele bir zamanda ölçülen kan şekerinin  200 mg/dl üzerinde olması, oral glukoz tolerans testi sırasında glukoz yüklemesinin ardından 2. saat  kan şekerinin 200 mg/dl üzerinde olması veya açlık şekerinin 126 mg/dl üzerinde olması T2DM hastalığına işaret edebilmektedir(2).

Tip 2 Diyabetin Tedavisi

T2DM hastalığında tedavinin temellerini sağlıklı yaşam tarzı ile ilaç tedavileri oluşturmaktadır. Öncelikle sağlıklı vücut kütlesinin korunması, sigara tüketiminin bırakılması, fiziksel aktivitenin arttırılması ve sağlıklı besin tüketimi ile sağlıklı yaşam tarzının benimsenmesi gerekir. Ayrıca şeker düşürücü ilaçlar,  insülin ve insülin dışı ilaçlar ile de tedavi uygulanabilir. Tedavinin gidişatı her hasta için özeldir. Hastanın ihtiyacına göre tedavi yolu izlenir. Fakat her hasta için ortak bir nokta vardır. Bu da hastanın diyabet konusunda bilinçlenmesini sağlamaktır. Bu noktada hasta yeterince bilinçlendirilirse tedavi süreci daha kolay bir hâl alır.

Referanslar

•      Aktümsek A. (2020). Genel Endokrinoloji. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık LTD. ŞTİ. Ankara.

•      Arıkoğlu H., Erkoç Kaya D. (2015). Tip 2 diyabetin moleküler genetik temeli; Son gelişmeler. Genel Tıp Dergisi. Cilt:25, Sayı:4, 147-159

https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/198028/  (Erişim Tarihi : 12.01.2023)

•      Özşahin A.K., Asma S., Aksöyek A., Gereklioğlu Ç., Korur A. (2015). Obesity- Insulin Resistance and Diabetes. Turkish Journal of Family Medicine & Primary Care. Cilt:9, Sayı:2 , 36-39.

https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRreU1EQTVPUT09/obesity-insulin-resistance-and-diabetes (Erişim Tarihi : 12.01.2023)

•      Görgişen G. (2018). İnsülin Direncinde İnsülin Reseptör Substrat 1 (IRS1) Proteininin Rolü. Bozok Tıp Dergisi. . Cilt:8, Sayı:3

 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/557219 (Erişim Tarihi : 12.01.2023)

•      https://www.florence.com.tr/tip-2-diyabet-nedir-neden-olusur#:~:text=Ka%C5%9F%C4%B1nt%C4%B1-,Tip%202%20Diyabetin%20tan%C4%B1s%C4%B1%20nas%C4%B1l%20konur%3F,mg%2Fdl%20%C3%BCzeri%20olmas%C4%B1).

•      https://www.anadolusaglik.org/blog/tip-2-diyabet-nedir#:~:text=Bunlar%C4%B1n%20d%C4%B1%C5%9F%C4%B1nda%20s%C4%B1k%20g%C3%B6r%C3%BClebilecek%20di%C4%9Fer,bulan%C4%B1k%20g%C3%B6rme%2C%20g%C3%B6rme%20bozukluklar%C4%B1%20izlenebilir. 

•      https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/diyabet/tip-2-diyabet.html (Erişim Tarihi: 12.01.2023)